واگنهای تجاری و شخصی، خطوط راهآهن و لوکوموتیوها تنها روی توسعهدادن به صنعت تجارت و بازرگانی تأثیر نداشتهاند؛ بخشی از تمدن و پیشرفتهایی که در زندگی نوع بشر مشاهده میکنید، وابسته به وجود اولین خطوط راهآهن بوده است. با استفاده از این خطوط ریلی، مواد اصلی برای تأمین امنیت، خوراک و پوشاک، سرمایه و مهمتر از هر چیز دیگر، فرهنگ، به سرتاسر جهان انتقال پیدا میکرد.
برای آشنایی با تاریخچه حمل و نقل ریلی داخلی در ایران، قصد داریم سوار قطار زمان شده و با بررسی دورههای تاریخی گوناگون، سیر تولد تا تحول و شکوفایی این صنعت را مشاهده کنیم. اگر حرفه شما کوچکترین ارتباطی با صنعت حمل و تجارت دارد، پیشنهاد میکنیم تا انتهای این مطلب از بلاگ «سپهران» همراه ما باشید.
مزایای استفاده از خطوط ریلی
پیش از بررسی پیشینه تاریخی حمل و نقل ریلی در ایران، لازم است به دلایل وجود و لزوم توسعهبخشیدن به این صنعت اشاره داشته باشیم. در ادامه، برخی از مهمترین مزایای حمل و نقل به روش ریلی را مشاهده خواهید کرد.
صرفهجویی در مصرف منابع انرژی
یکی از مهمترین دلایلی که نشان میدهد صنعت حمل و نقل ریلی نسبت به سایر روشهای جابهجایی افراد و کالا شایستگی بیشتری دارد، نیاز کمتر به سوخت و در ادامه، کاهش آلایندههای محیطی است. طبق تحقیقات بهعملآمده، حمل ریلی در مقایسه با حمل جادهای به میزان ۷۰درصد سوخت کمتری مصرف میکند. این هم هوای پاکتری را به دنبال دارد و هم حفظ منابع تجدیدناپذیر.
بالارفتن ظرفیت جابهجایی
واگنها و خطوط ریلی نسبت به وسایل نقلیه مورد استفاده در حمل و نقل جادهای ابعاد بزرگتری دارند. این بزرگتربودن وسیله حملکننده از دو جهت اهمیت دارد:
۱. بار روی سطح بزرگتری قرار گرفته و فشار کمتری وارد میکند؛
۲. ظرفیت تحمل و حمل قطار بیشتر از کامیون است.
حفظ امنیت بار
حمل و نقل بار به روش ریلی بهعنوان یکی از ایمنترین روشهای جابهجایی بار شناخته میشود. شبکه راهآهن دارای سیستمهای پیشرفته امنیتی مانند دوربینهای هوشمند برای مانیتورینگ انبار، واگنها و کنترل ورود و خروج افراد است. بهعلاوه، طراحی واگنها و خطوط ریلی نیز باعث کمترشدن احتمال حوادث میشوند. سپهران، بهترین شرکت حمل و نقل ریلی در ایران، با استفاده از این سیستمهای ردیابی و پیگیری هوشمند، همکاری با افراد آموزشدیده و متخصص و دراختیارداشتن تجهیزات مدرن، سلامت و امنیت بار شما را تضمین میکند.
سرعت بالای جابهجایی
خطوط ریلی خارج از محیط شلوغ شهری قرار دارند و این ویژگی، مشکل ترافیک را بهخوبی دور میزند. در ادامه، به دلیل منظمبودن برنامه حرکت لوکوموتیوها و سرعت بالای آنها، محمولههای تجاری و شخصی در کوتاهترین زمان ممکن به دست گیرنده میرسند.
تاریخچه حمل و نقل ریلی در ایران
حالا که با برخی از مهمترین مزایای حمل کالا و افراد توسط خطوط ریلی آشنا شدید، میتوانیم سوار قطار زمان شده و با گذرکردن از دورههای تاریخی گوناگون، سیر تولید تا رشد حمل و نقل از طریق خطوط ریلی را بررسی کنیم.
دوره زندیه
در دوره زندیه، استخراج معادن زغالسنگ و صادرکردن آنها راهی کارآمد برای تأمین معاش مردم و پیشبردن اقتصاد ملی به حساب میآمد. در آن زمان، مسیرهای منتهی به معادن بهصورت شیبدار و هموار ساخته میشدند تا حمل بار آسانتر شود. اما همچنان مشکل صادرکردن حلنشده باقی مانده بود. در این دوره، استفاده از ماشینهای اولیه، اسبها و دوچرخههای ابتدایی رواج داشت.
دوره قاجار
در اوایل دوره قاجار، ماشینها و دوچرخههای ابتدایی دچار تحولاتی شده بودند و حمل و نقل افراد و کالا آسانتر از پیش صورت میگرفت. بهعلاوه، در این دوره، ناصرالدینشاه بهصورت مداوم و مکرر به کشورهای اروپایی سفر میکرد و تحتتأثیر پیشرفت در زمینه تکنولوژی و چرخه لجستیکی قرار میگرفت، بهصورتیکه طی سالهای ۱۲۳۳ تا ۱۲۵۷، تحتتأثیر پیشرفتهای غرب، ایدههایی برای راهاندازی شبکه ریلی مطح شد. درنهایت، در سال ۱۲۵۷ ماشینهای دودی و در سال ۱۲۶۵ راهآهن ماشینهای دودی کار خود را آغاز کردند. جالب است بدانید که این خط ریلی بهمدت ۶۷ سال مشغول خدمترسانی به مردم بود.
دوره پهلوی
در دوره پهلوی، توسعه حمل و نقل ریلی کالا در ایران روندی صعودی در پیش گرفته بود و دولت تلاش کرد با سرمایهگذاری روی این صنعت، آن را رشد و گسترش دهد. با وجود بودجه تأمینشده توسط دولت، همراهی نیروهای آلمانی و بهرهبردن از تخصص آنها و لایحه تصویبشده در مجلس، در سال ۱۳۰۶ کلنگ ساخت راهآهن ملی به زمین زده شد. درنهایت، پس از گذشت مدتزمان کوتاهی و در سال ۱۳۱۷، اولین خط راهآهن سراسری ایران افتتاح شد و به سبب آن بندر امامخمینی به بندر ترکمن متصل شد. در ادامه، این خطوط ریلی هم یکی پس از دیگری افتتاح شدند:
- راهآهن گرمسار-مشهد در سال ۱۳۲۰
- راهآهن تهران-تبریز در سال ۱۳۲۱
- راهآهن قم-کاشان در سال ۱۳۲۸
دوره پس از انقلاب اسلامی
پس از طیشدن دوره پادشاهی پهلوی و اتمام دو دوره جنگ جهانی، خطوط راهآهن و حمل و نقل ریلی در ایران شکوفا شد و تحولات عظیمی را به دنبال داشت. برای مثال، برقیشدن شبکه راهآهن برای اولین بار در سال ۱۳۵۴ اتفاق افتاد. پساز این تحول بزرگ، سرعت و امنیت حمل و جابهجایی بار در کشورمان افزایش پیدا کرد.
دوره جنگ ایران و عراق
با شروع جنگ تحمیلی میان ایران و عراق، حمل ریلی با چالشهای مهمی مواجه شد. در این دوره، بسیاری از خطوط راهآهن تعطیل شدند، ساخت خطوط جدید نیمهکاره ماند و حتی برخی از قطارهای باری توسط حملههای هوایی آسیب دیدند.
دوره تحریمهای غربی
پس از شروع تحریمهای غربی علیه ایران، حمل و نقل ریلی برای صادرات کالا به مقصد کشورهای همسایه و غیرهمسایه با مشکلاتی روبهرو شد. اما کشورهای غربی به دلیل نداشتن توانایی کافی جهت احداث و تعمیر خطوط راهآهن، نتوانستند تحریمها را تمدید کنند.
وضعیت کنونی
در حال حاضر، صنعت حمل و نقل ریلی در ایران همچنان در حال توسعه و گسترش است. شرکت ملی راهآهن جمهوری اسلامی ایران بهعنوان مالک بخش عمدهای از راهآهنهای کشور، با گسترش و ایجاد خطوط بیشتر، توسعه و پیشرفت اقتصادی را ممکن میسازد. پیشبینی میشود با رویکارآمدن حمل و نقل پایدار، این صنعت دومین تحول عظیم را در طول حیات خود تجربه کند و با افزایش ظرفیت، کارایی و بازدهی روبهرو شود.
نتیجه گیری
حمل و نقل ریلی در ایران در طول تاریخ، تحولات گستردهای را تجربه کرده است. از ساخت ابتداییترین ماشینها گرفته تا همین امروز، حمل ریلی نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی جهان و ایران ایفا کرده. سعی کردیم در این مقاله، سیر تولد تا تحول این شیوه از جابهجایی بار و خدمات را بررسی کنیم. به یاد داشته باشید که سپهران، بهترین شرکت حمل و نقل ریلی فعال در ایران، با شناسایی پتانسیلهای پنهان و استفاده از بهترین تجهیزات و افراد متخصص، تجربهای فراموشنکردنی از حمل کالا را برای شما به ارمغان خواهد آورد.